Yay
Çelikleri
Yay çeliklerinin çarpma etkisini azaltıcı olarak, titreşim elemanı olarak, kuvvetle kitlenen parçalar için emniyet elemanı olarak, hareketli parçalarda yaylanma ve kumanda düzeni için kullanılırlar.
Yay Çelikleri
46Si7
1.5024
Yay Çelikleri
51CrV4
1.8159
Yay Çelikleri
54SiCr6
1.7102
Yay Çelikleri
55Cr3
1.7176
Yay Çelikleri
60SiMn5
Yay Çelikleri
Uluslararası standartlar dikkate alındığında 38Si6, 46Si7, 56Si7, 55Cr3, 60Cr3, C55S, C60S, 51CrV4, 60SiMn5, 67SiCr5 316Ti gibi kaliteler en yaygın bilinen başlıca paslanmaz çelik kaliteleridir.
Yay çeliği, baskıyla esneyip yük kalkınca ilk hâline dönebilme özelliğine sahip malzeme türüdür. Esneklik standardı farklı kimyasal içeriklerle sağlanabilmektedir. Yay üretiminde kullanılan bu çelik türünün sünekliği iyidir.
Yay, sanayi sektörlerinin her alanında ihtiyaç duyulan bir parçadır. Yay çeliği ile imal edilen parçalardan, çalışma ortamında uygulanan yoğun baskıyı absorbe etmesi ve baskı ortadan kalktığında çabucak hızlıca esneyip standart konuma gelmesi beklenir. Yay malzemelerinden yüksek seviye elastik şekil değiştirebilme kabiliyeti beklendiğinden dolayı yay çeliklerinin mekanik özelliklerinde akma mukavemetinin yüksek olması gerekmektedir. Ayrıca çekme, basma, eğilme veya burulma yüklerine de maruz kalacağından yorulma direnci özelliği de büyük öneme sahiptir. İlave olarak yay üretim süreci için gerekli ısıl işlem öncesinde malzemenin yeterli plastik şekillendirilebilme kabiliyetine sahip de olması gerekmektedir.
Yay çelikleri; kimyasal kompozisyonu, yapıları, üretilme amaçları ve kullanım yerlerine göre sınıflandırılabilir. Yay çelikleri kimyasal kompozisyonunda krom, karbon, kükürt ve mangan başlıca maddelerdir. Krom elementi kimyasal yapıda bulunma oranına bağlı olarak çeliklerde sertlik değerini artırmaktadır. Bu sebeple ideal esnekliğin yakalanabilmesi için krom oranı dengede tutulmalıdır. Makine ekipmanları farklı çevrimler ile çalışmaktadır. Bu sebeple farklı beklentileri karşılayabilecek seçeneklerin sunulması ve çalışma ortamına uygun olarak malzeme seçilmesi önemlidir. İlave olarak yay çeliklerinin üretim proseslerinde yüzey kalitesi de önem kazanmaktadır. Yüzeyde meydana gelebilecek çizik, çatlak ve tufal batması gibi kusurlar mekanik özellikleri doğrudan etkilemektedir.
Yay çelikleri sınıflandırmaları, ıslah edilebilen sıcak haddelenmiş yay çelikleri, soğuk haddelenmiş ısıl işlem uygulanabilen şerit formundaki yay çelikleri, yuvarlak tel hâlinde çekilmiş alaşımsız yay çelikleri, tel veya şerit hâlinde imal edilen paslanmaz yay çelikleri; yüksek sıcaklığa dayanıklı yay çelikleridir.
Yay Çeliği Üretimi
Yay çeliği üretimi, diğer çelik üretim prosesleri ile aynı şekilde çelik malzemenin ergitilmesiyle başlar. Ergitilen çelik malzemenin 2. metalurji prosesi uygulanarak uluslararası standartlara uygun kalitelerde alaşımlama süreci tamamlanır.
İkincil metalurji prosesi uygulanan çelik malzeme, kullanım alanına bağlı olarak sürekli döküm hatlarında uygun ebatlarda üretilir. Uygun ebatlarda üretimi gerçekleştirilen yay çeliği malzemeler, talep doğrultusunda sıcak haddelenmiş veya parlak çelik olarak üretilir.
Yay çeliği üretiminde uygun özelliklerin sağlanmasında sıcaklık önemlidir. Yüksek sıcaklıkta işlenen çelik sertleşir ve esneme oranı azalır. Bu sebeple yay formunda kullanılacak malzemelerin elastikiyeti düşük sıcaklıktaki prosesler ile sağlanabilir. Sarmal yapıdaki yaylar için çelik, uzun veya kısa ölçülerde üretilebilir. Ebatları ise kullanım yerine göre farklı işlevselliğe sahiptir ve bu doğrultuda üretilmektedir.
Yay formu verilecek olan çelik malzemelerin yarı ürünün yay hâline gelmesi, kolay şekillenebilme kabiliyeti gerektirir. Düşük sıcaklıkta taşlanmış ve tavlanmış malzemeler, görece yüksek sıcaklıkta ıslah edilebilir. Kalite, esnemenin gerektirdiği uygulanan kuvveti absorbe etme ve depolama seviyesi ile paraleldir. Yaylanma düzeyinin artması, yüzey sağlamlığıyla ilişkilidir. Sağlam ve kolay şekillenen yapıya ulaşmak esastır.
Yay Çeliği Özellikleri
Yay çeliği yüksek akma sınırına sahiptir. Sünek yapı, mekanizmalarda hareket kolaylığı sunar. Çekme ve gerilme seviyeleri değişkendir. Ürünün çekme dayanımı, gerilme dayanımından fazladır. Malzemeye binen yük, gerilim sınırını zorlar. Yetersiz alaşım çatlak riskini artırabilir.
Yay çeliği kimyasal kompozisyonunda bulunması gereken alaşım elementleri şöyledir:
- Mangan: İngot dökümünü kolaylaştırır. İç ve dış yüzeylerde homojen sertlik sunar. Sıcak haddeleme, dövme, soğuk çekme uygulamalarında mangan içeriği işlevseldir. Çeliğin sertleşme hızını artırır.
- Silisyum: Süneklik ve tokluğu azaltmadan çekme dayanımını yükseltir. Tufal oluşumunu engelleyerek pürüzsüzlük sağlar.
- Nikel: Düşük sıcaklıkta sertleştirme sunarak prosesi kolaylaştırır. Yeterli nikele sahip çelikler yağ ile sertleştirilebilir.
- Molibden: Yüksek sıcaklıktaki proseslerde verimlilik kazandırır. Sıcak uygulamalarda yüzey mukavemetini artırır. Molibden ilaveli çelik, su verme prosesi gerektirir.
- Vanadyum: Darbe ve sürtünme direncini artırır. Tok ve sağlam yüzey sunar. Büyük makinelere uygun yaylarda tercih edilir.
- Tungsten: Isınma direnci sağlar. Yoğun mekanizmalarda kullanılan çelikleri güçlendirir.
Kükürt: Eser miktarda bulunur. Çeşitli maddelerin yapısından karışabilir. Minimum seviyede olması beklenir.
Yay Çeliği Kullanım Alanları
Yay çelikleri ısıl işlemli veya ısıl işlemsiz üretilebilir. Su verme işlemi, sıcak prosesi tamamlar. Çelikler yüksek sıcaklıkta sertleştirilip suyla tokluk kazanabilir. Sulu yay çeliklerinde gerilim dayanıklılığı idealdir. Susuz çelikler düşük sıcaklıkta şekillendirilmiştir; esneklik özelliği öne çıkar.
Paslanmaz yay çelikleri, susuz veya sulu üretim sonrasında yüzey iyileştirmesinden geçer. Paslanmaz yapı, normal karbonlu çeliğin krom seviyesinin artırılmasıyla üretilir. Yaylar, makine üretiminde sık tercih edilir. Benzer yapıdaki ürünler farklı amaçlara uygundur. Yay çelik kullanım alanları aşağıdaki gibidir:
- Çarpma etkisini düşüren titreşim aksamının üretimi
- Belirli pozisyonda kilitlenen birimlerin emniyet aksamının üretimi
Sistematik hareket eden kuvvet aktarıcılarının üretimi
Yay çelikleri, baskı altında enerji depolayıp ters yönde tepki verebilen malzemelerdir. Kullanım alanları yay üretimidir. Makine aksamındaki yaylar, olumsuz şartlara direnebilmelidir. Yay çelik üretiminde uygun esneme ve gerilme oranı sağlanır.
Yarı işlenmiş çeliğin sarmal duruma gelebilmesi gerekir. Yay çelikleri, kolay kesilen ve şekillendirilen ürünlerdir. Mekanizmada oluşabilecek ısınma, çarpma ve sürtünme durumlarına dayanıklıdır. Sulu karbon çeliği ve karbonlu çelik bant; karbon çelik sac ürünlerinin diğer isimleridir.
Yay çeliklerinin çarpma etkisini azaltıcı olarak, titreşim elemanı olarak, kuvvetle kitlenen parçalar için emniyet elemanı olarak, hareketli parçalarda yaylanma ve kumanda düzeni için kullanılırlar
Kalite Standart - TS EN 10089
Element | % Ağırlıkça |
C | 0,42 - 0,50 |
Mn | 0,50 - 0,80 |
Si | 1,50 - 2,00 |
P | 0,00 - 0,025 |
S | 0,00 - 0,025 |
Cr | |
Ni |
Yay çeliklerinin çarpma etkisini azaltıcı olarak, titreşim elemanı olarak, kuvvetle kitlenen parçalar için emniyet elemanı olarak, hareketli parçalarda yaylanma ve kumanda düzeni için kullanılırlar.
Kalite Standart - TS EN 10089
Element | % Ağırlıkça |
C | 0,47 - 0,55 |
Mn | 0,70 - 1,10 |
Si | 0,00 - 0,40 |
P | 0,00 - 0,025 |
S | 0,00 - 0,025 |
Cr | 0,9 - 1,20 |
Ni | 0,00 - 0,012 |
Yay çeliklerinin çarpma etkisini azaltıcı olarak, titreşim elemanı olarak, kuvvetle kitlenen parçalar için emniyet elemanı olarak, hareketli parçalarda yaylanma ve kumanda düzeni için kullanılırlar.
Kalite Standart - TS EN 10089
Element | % Ağırlıkça |
C | 0,51 - 0,59 |
Mn | 0,50 - 0,80 |
Si | 1,20 - 1,60 |
P | 0,00 - 0,025 |
S | 0,00 - 0,025 |
Cr | 0,5 - 0,80 |
Ni |
Yay çeliklerinin çarpma etkisini azaltıcı olarak, titreşim elemanı olarak, kuvvetle kitlenen parçalar için emniyet elemanı olarak, hareketli parçalarda yaylanma ve kumanda düzeni için kullanılırlar.
Kalite Standart - TS EN 10089
Element | % Ağırlıkça |
C | 0,52 - 0,59 |
Mn | 0,70 - 1,00 |
Si | 0,00 - 0,40 |
P | 0,00 - 0,025 |
S | 0,00 - 0,025 |
Cr | 0,70 - 1,00 |
Ni |
